طنز ؛ سنگِ پا یا قلاب سنگ؟

عصر ایران؛ مهدی مالمیر - طنزپردازی، طنز و طنزپرداز را به « سنگ پا» تشبیه کرده است! الحق که تشبیه ای بهتر از این شاید کمتر دست یاب باشد.

سنگ پا ظاهرِ زمخت و بدشکلی دارد اما برای پاکیزگی دست کم در زمانه ای از ضروریات استحمام بود. سنگ پا چرکی ها را می شوید و اندکی هم سبب سازِ خنده و قلقلک می شود.

 اما اگر، با خشونت و به دور از ظرافت به کار گرفته شود، نه فقط قلقلکی در کار نیست که اسباب درد و ناخشنودی و به اصطلاح « دلغشه» را نیز فراهم می سازد.

ما در تاریخ مان طنزپرداز کم نداشته ایم. از برخی اشعار سعدی و حافظ و مولانا بگیرید تا ایرج پزشکزاد و استاد ابوالقاسم حالت و عمران صلاحی و علامه دهخدا که این بزرگِ آخری با امضای « دخو» مسائل اجتماعی و سیاسی را با همان سنگ پایِ معروف ورز میدادند و موجب خنده خلایق را فراهم می کردند.

طنز شان مانند نان سنگگ نبوده و نیست که با گذر چند روز بیات شود، تندیسی است جاودانی از خلاقیت و سواد و شناخت از جامعه ای که در آن بالیدند و نوشتند و پر کشیدند!

وجه مشترک طنزپردازان بزرگ ما افزون بر قدرت نویسندگی، شناخت بی همتای آنها از عرف و سنت بود. آنها می دانستند سنگ پایِ طنز را کجا و تا چه اندازه بر چرک های اجتماعی بکشند تا پاکی به بار آرد. 

شوربختانه آنچه در این روزها از برخی به اصطلاح طنزپردازان سر میزند، نشانگر گسست فرهنگ پُربار طنز ما با نسل تازه ای است که با ادعای طنازی و طنزپردازی در صفحات مجازی جولان می دهند.

طنز پرداز بیش از آنکه شوخ طبعی پیشه کند، نیازمند دانش اجتماعی است. با مبانی فرهنگ باید آشنایی کافی و وافی داشته باشد. طنز را با توهین و جلب توجه به هر بها و قیمتی اشتباه نگیرد.

طنز فقط «دفورمه» کردن صورت و تقلید ناشیانه از لهجه خاصی و «زلم زیمبو» هایی از این دست نیست.

 کافی است نگاهی به طنزهای «وودی آلن» طنزپرداز و فیلمساز نام آشنا بی اندازید تا دریابید اطلاعات او از اسطوره شناسی، فلسفه و تاریخ و سیاست تا چه پایه میخکوب کننده و هوش رُبا است.

به عبارت بهتر، طنز هرگز قواره ی تنِ آنانی نیست که با فرهنگ و جامعه شان بیگانه هستند یا چنته شان از شناخت جامعه شان چندان پُر و پیمان نیست.

شوخی با شاهنامه امر مقدسی نیست اما شوخی باید همان نقش سنگ پا را بازی کند نه نقش قلماسنگی* که پژواکِ آن صدای هر ادیب و دانشجو و روزنامه نگار و مردم فرهنگ دوست را دربیاورد.

 در این هیچ اشکالی نیست که مثلا ابوالقاسم فردوسی بزرگ را با ابزار طنز به زمان حاضر احضار کرد. به راستی اگر جناب فردوسی سوار بر ماشین زمان به زمان حاضر پای می گذاشتند، نبرد رستم و سهراب را چگونه می سرودند؟ سیاوش و رفتار و سکنات او را چگونه شرح می دادند؟ این ها موضوعاتی است میتواند دستمایه طنز باشد اگر با شناخت به کار گرفته شوند.

این همه البته نیازمند آشنایی ژرف با خود شاهنامه، زبان فارسی و فلسفه طنز است که به راستی از عهده ی هر مدعی طنزپردازی، بیرون است.

با بیماری که دچار سرطان است و درگیر نبردی جانانه با بیماری است نمی توان شوخی کرد اما، نفسِ کوتاهی زندگی، نقش پر رنگ اقبال و شانس و بسیاری از مسائل دیگر را می توان به شوخی گرفت و بیمار را در جدال اش با بیماری یاری رساند.

طنز کارش فروشستن پلیدی ها است؛ خندیدن به مسائل بزرگ و  وگره های ناگشودنی زندگی است .چنان چه گفته آمد تندیسی است از خنده ها و قهقه های متفکرانه ای که ما به دنیا و مافی هایش می زنیم اما سوگمندانه، برخی از طنزها به مثال عروسک های پنبه ای می مانند که از پنبه خالی شده اند و همه جایِ شان لمس است و تابِ یک انتقاد جدی را نمی آورند وفقط برای جلب توجه و مخاطب بیشتر گرفتن تولید می شوند.

و به راستی که چه سقوط زجرآوری است از طنز متفکرانه دهخدای بزرگ و رسیدن به کسانی که طنز را با « وِل گویی»، مضحک بودن در گفتار و حقیر بودن در کردار جایگزین کرده اند. 

----------------------------

*قلماسنگ: قلاسنگ بمعنی فلاخن است و آن آلتی باشد که از ابریشم الوان و غیره بافند و شاطران و شبانان بدان سنگ اندازند . قلاب سنگ - سنگ انداز

پخت مرغ شکم پر در طبیعت کوهستانی روستا (فیلم)

بیشتر بخوانید:

«مقدس زدگی»؛ طنز زینب موسوی و فردوسی که مقدس نیست

طنازی یا بی حرمتی؟/ پاس گل به دشمنان آزادی بیان ندهیم

طنز یا توهین زینب موسوی؟ جنجال جدید «امپراطور کوزکو» بر سر شاهنامه

واکنش شفیعی کدکنی به جنجال زینب موسوی درباره شاهنامه (عکس)

اعلام جرم علیه امپراتور کوزکو در پی توهین به فردوسی

تماشاخانه

الگویی برای سازگاری با تغییرات اقلیمی / شهرهایی که در برابر سیل مسلح می‌شوند (فیلم)

دو دقیقه نفس گیر از یک فیلم جنگی مرجع در تاریخ سینما (تماشا کنید)

فیلم های دیگر