نسل زد موسیقی نواحی را دگرگون کرده است

محمدعلی مرآتی، پژوهشگر موسیقی اقوام، در ارزیابی تازه خود از وضعیت موسیقی نواحی ایران معتقد است نسل جوان امروز مسیر این موسیقی را دگرگون کرده و آن را وارد دوره‌ای تازه از تحول و کیفیت کرده است. یازدهمین جشنواره موسیقی «بیت و حیران» اخیرا در سردشت برگزار شد. در همین راستا با یکی از پژوهشگران موسیقی نواحی گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.

محمدعلی مرآتی، پژوهشگر موسیقی اقوام در گفت‌وگو با ایسنا بر این باور است که موسیقی نواحی ایران امروز در نقطه‌ای تازه ایستاده است؛ نقطه‌ای که در آن نسل جوان، تجربه، شهود و جست‌وجوی بی‌وقفه را با یکدیگر ترکیب کرده و در حال گشودن مسیرهای نو است. او معتقد است موسیقی اقوام، برخلاف تصور رایج، تنها زمانی زنده می‌ماند که تغییر کند و این «تغییر» ماهیت ذاتی آن است.

فکر می‌کردیم نسل زد (Z) تمرکز ندارد یا ناپخته است

او که در یازدهمین دوره جشنواره «بیت و حیران» به عنوان داور حضور داشت، با اشاره به ظرفیت‌های گسترده موسیقی بومی کشور می‌گوید: آینده این گونه‌ها بیش از هر زمان دیگری به جوان‌ها وابسته است؛ جوان‌هایی که با وجود امکانات اندک، تلفیق‌ها و بیان‌های موسیقایی جدیدی خلق می‌کنند. فکر می‌کردیم نسل زد (Z) تمرکز ندارد یا ناپخته است، اما امروز می‌بینم گروه‌هایی درجه‌یک تشکیل داده‌اند. اعتمادبه‌نفس و پژوهش‌هایشان تحسین‌برانگیز است و اگر امکاناتی فراهم شود، جواهرند.

از نظر مرآتی، بحث درباره «اصالت» در موسیقی اقوام زمانی منحرف می‌شود که تغییر را تهدید بدانیم. او با نقد برداشت رایج از «سنت» توضیح می‌دهد: سنت یعنی تغییر دائمی. ما واژه‌ها را اشتباه فهمیده‌ایم. حاج قربان همیشه در حال تحول بود؛ هیچ‌وقت شبیه روز قبلش نبود. موسیقی کلاسیک باید ثابت بماند، اما موسیقی اقوام اگر تغییر نکند، اشتباه است.

او تأکید می‌کند: مدیا، تکنولوژی و سازهای جدید نه‌تنها تهدید نیستند، بلکه در صورت بازتولید زبان موسیقایی فرهنگ بومی، می‌توانند آن را گسترش دهند.

مرآتی برای توضیح این نگاه، نمونه‌ای از تجربه شخصی‌اش را بیان کرده و می‌گوید: یک‌بار صدای سینتی‌سایزر دوزله را برای استاد درویشی گذاشتم بدون اینکه بگویم ساز چیست؛ ایشان پسندیدند. مهم ابزار نیست؛ بیان موسیقایی است.

این پژوهشگر موسیقی با ارائه دیدگاهی ریشه‌ای درباره سازها توضیح می‌دهد: ساز اصالت ندارد؛ توانایی‌اش اصیل است. اگر ساز نتواند خود را با زبان فرهنگ هماهنگ کند، کنار می‌رود. همان‌طور که تار ایرانی اصلاح شد و کوک‌های تازه پذیرفت. ساز فقط وسیله است و آن‌چه اهمیت دارد، صدایی است که زبان فرهنگی یک قوم را زنده می‌کند.

او با اشاره به حضور سازهای مشابه سورنا از شرق آسیا تا شمال آفریقا تأکید می‌کند: این سازها به دلیل توانایی‌شان در بازتولید زبان فرهنگی اهمیت دارند، نه به خاطر ریشه یا ادعاهای تاریخی.

دولت‌ها نباید در موسیقی دخالت کنند

مرآتی بخش مهمی از نگاه خود را به آزاد بودن موسیقی اختصاص می‌دهد. او با اعتقاد به اینکه هر نوع کنترل یا دخالت بیرونی، جریان طبیعی موسیقی را متوقف می‌کند، می‌گوید: دولت‌ها نباید در موسیقی دخالت کنند. موسیقی یک موجود زنده است که باید در آزادترین شرایط رشد کند.

او ادامه می‌دهد: جشنواره‌ها، برخلاف برخی تلقی‌های گذشته، نه‌تنها موجب رکود نشده‌اند بلکه فرصت بالندگی را فراهم کرده‌اند. فکر می‌کردم جشنواره‌ها آسیب‌زننده‌اند، اما امروز می‌بینم که بالعکس موجب رشد شده‌اند. خطر آنجاست که بخواهیم به جوان‌ها بگوییم چه کار کنند؛ خلاقیت دقیقاً از همان جایی شروع می‌شود که دستور دادن متوقف می‌شود.

این پژوهشگر موسیقی نواحی را پدیده‌ای «فراقومیتی» می‌داند؛ محصول همزیستی اقوام گوناگون ایران در طول تاریخ، و توضیح می‌دهد: در تحقیقات خراسان فهمیدم آنچه ما موسیقی نواحی می‌نامیم، ساخته اقوام مختلف است؛ یک زبان مشترک با وجود تفاوت‌ها. نه اینکه کرد موسیقی کردی را کنار بگذارد، بلکه در کنار حفظ هویت قومی، یک تفکر واحد شکل گرفته است.

مرآتی در پایان تجربه حضور در جشنواره موسیقی «بیت و حیران» را نشانه‌ای از «رشد کیفیت و بلوغ موسیقی اقوام» در سطح ملی می‌داند. او به استاندارد بالای اجراها، مدیریت و پوشش رسانه‌ای اشاره دارد و می‌گوید این‌گونه جشنواره‌ها به دلیل استقلال بیشتر و فاصله گرفتن از ساختارهای دولتی، اقبال بیشتری پیدا کرده‌اند.

تماشاخانه

الگویی برای سازگاری با تغییرات اقلیمی / شهرهایی که در برابر سیل مسلح می‌شوند (فیلم)

دو دقیقه نفس گیر از یک فیلم جنگی مرجع در تاریخ سینما (تماشا کنید)

فیلم های دیگر