ایرج ؛ پهلوان آواز ایران / صدای شش‌دانگ (+صدا)

این پادکست را بشنوید

عصر ایران ؛ علی نجومی ــ پدربزرگ حسین خواجه‌امیری، مشهور به ایرج، از خوانندگان بنام دوره ناصرالدین شاه بود. پدر او نیز که صدایی خوش و رسا داشت و با ردیف‌های موسیقی ایرانی آشنایی کامل داشت، سال‌ها فرزند خود را تعلیم داد. حسین در همان دوران کودکی در مراسم تعزیه‌خوانی شرکت می‌کرد و نزد تعزیه‌خوانانی که ردیف و دستگاه می‌دانستند، به یادگیری آواز پرداخت.

پس از پایان تحصیلات ابتدایی، در سال ۱۳۲۶ به تهران رفت و به مکتب ابوالحسن صبا پیوست و دو سال متوالی نزد او دانش موسیقی خود را تکمیل کرد. ایرج که در سال ۱۳۱۱ در خالدآباد نطنز متولد شده بود، به‌تدریج جایگاه ویژه‌ای در عرصه آواز ایران یافت و به «پهلوان آواز ایران» شهرت پیدا کرد.

ویدئو را از روی آپارات این‌جا ببینید

در سال ۱۳۲۹ وارد دانشکده افسری ارتش شد. او در همان زمان در برنامه‌های ارتش با ارکستر محمدعلی بهارلو همکاری می‌کرد. به دلیل محدودیت‌های ارتش اجازه نداشت با نام واقعی خود فعالیت هنری داشته باشد، از این رو نام هنری «ایرج» را که نام برادرش بود، برای خود برگزید.

در سال ۱۳۳۶ به دعوت داوود پیرنیا، بنیان‌گذار برنامهٔ «گل‌ها»، به این برنامه پیوست و نخستین همکاری‌اش را با اجرای «برگ سبز ۴۳» در مایه شور و ابوعطا آغاز کرد. از آن زمان همکاری او با «گل‌ها» ادامه یافت و آثار ماندگاری از خود بر جای گذاشت.

صدای ایرج به «شش‌دانگ بودن» شهرت داشت؛ توانایی‌ای که او را قادر می‌ساخت طیف وسیعی از نواها و دستگاه‌های موسیقی ایرانی را اجرا کند. این ویژگی سبب شد تا خیلی زود به عرصه سینما نیز راه یابد و آوازهای او بر چهره محمدعلی فردین، ستاره سینمای ایران، جلوه‌ای ویژه ببخشد. از مشهورترین نمونه‌های این همکاری، ترانه «از هند اومدم» در فیلم گنج قارون است. ایرج همچنین در فیلم کوچه مردها ترانه «غم دوست» با آهنگی از همایون خرم و شعری از تورج نگهبان را اجرا کرد.

در دهه ۱۳۵۰ علاقه او به زادگاه و دیار اصفهان در آثارش نمایان‌تر شد. یکی از نمونه‌های پرطرفدار آن زمان، نمایش رادیویی «شب‌های زاینده‌رود» در مجموعه «داستان شب» رادیو تهران بود که محبوبیت گسترده‌ای در میان مردم یافت.

برای شنیدن کامل تصنیف‌های این گزارش، اینجا را کلیک کنید

ایرج در طول فعالیت هنری خود در همه دستگاه‌های موسیقی ایرانی هم آواز و هم تصنیف اجرا کرده است. از جمله آثار او می‌توان به تصنیف‌های «نور سحری» با آهنگ مهدی خالدی و شعری از نواب صفا، «رشته گوهر» با آهنگی از نصرالله زرین‌پنجه و شعری از ابوالقاسم حالت، «بلبل از فراق» با آهنگ عبدالحسین برازنده و شعری از حسن صدر سالک، «بهار طلایی» با آهنگ ابراهیم سرخوش و شعری از موید ثابتی، «یار مهربان» با آهنگی از جواد بدیع‌زاده و شعری از بیژن ترقی و نیز «تنها شدم» ساخته انوشیروان روحانی اشاره کرد.

ایرج خواجه‌امیری با توانایی بی‌نظیر خود در آواز و تصنیف، جایگاهی ماندگار در تاریخ موسیقی ایران به دست آورده و همچنان به عنوان یکی از برجسته‌ترین خوانندگان موسیقی سنتی ایران شناخته می‌شود.

بیشتر بخوانید:

علیرضا قربانی ؛ صدای عاشقانه‌ها : از کیف انگلیسی تا شهرزاد (+صدا)

مردی از دیار نصف جهان / علیرضا افتخاری و صدای خوشی که در خاطره ماندگار شد (+صدا)

محمدرضا شجریان: از برگ سبز تا درختی تنومند در آواز ایران (+صدا)

تماشاخانه

الگویی برای سازگاری با تغییرات اقلیمی / شهرهایی که در برابر سیل مسلح می‌شوند (فیلم)

دو دقیقه نفس گیر از یک فیلم جنگی مرجع در تاریخ سینما (تماشا کنید)

فیلم های دیگر