ایران و کره شمالی و تغییر جهت در بحران هسته ای

 عصرایران؛ جلیل بیات* - جهان در چند هفته آینده شاهد دو اتفاق مهم خواهد بود. اول تصمیمی که رئیس جمهور آمریکا درباره توافق هسته ای برجام خواهد گرفت و دوم دیدار وی با رهبر کره شمالی و رویکردی که میان دو کشور برای حل اختلافات شکل خواهد گرفت. برخی کارشناسان معتقدند مقایسه موضوع ایران با کره شمالی درست نیست چرا که کره شمالی دارای بمب اتمی است در حالی که ایران به چنین دستاوردی نرسیده است. با این حال می توان شرایط این دو را از زاویه ای دیگر مورد مقایسه و بررسی قرار داد.

1- بحران هسته ای ایران پس از 12 سال کش و قوس و مذاکرات مختلف در نهایت به توافقی منجر شد که در زمان انعقاد، طرفین از آن راضی بودند. اما با ورود رئیس جمهور بعدی (ترامپ) به کاخ سفید، از یکسو وی خواستار اصلاح یا الغای آن شد و از سوی دیگر ایران نیز به اعتراض پرداخت که آمریکا تعهدات خود را به طور کامل انجام نمی دهد. اکنون زمزمه ها حاکی از احتمال خروج آمریکا از این توافق دارد، موضوعی که مقامات عالی رتبه ایران (ظریف و شمخانی) در واکنش به آن از احتمال خروج ایران از پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT) صحبت کرده اند.

2- کره شمالی در سال 1985 به پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT) پیوست اما در سال 1993 اعلام کرد قصد دارد از این پیمان نامه خارج شود. آمریکا برای ممانعت از این موضوع مذاکراتی با کره شمالی آغاز کرد که منجر به چارچوب مورد توافق دو کشور در 1994 گردید. اما در سال 2001 رئیس جمهور بعدی آمریکا (جورج بوش) مذاکرات را متوقف و ادامه آن را منوط به اضافه شدن برخی موضوعات دیگر همچون حقوق بشر و مسائل بشر دوستانه کرد.

بدین ترتیب کره شمالی در اوایل 2003 بازرسان آژانس هسته ای را اخراج کرد و از NPT خارج شد و اعلام کرد قصد دارد به منظور بازدارندگی در برابر تهدیدات آمریکا اقدام به تولید سلاح هسته ای نماید.

از همین سال ابتدا مذاکراتی سه جانبه میان کره شمالی، آمریکا و چین و سپس شش جانبه (با اضافه شدن کره جنوبی، ژاپن و روسیه) شکل گرفت اما در نهایت به جایی نرسید؛ تا اینکه در اکتبر 2006 بالاخره کره شمالی آزمایش موفقیت آمیز سلاح هسته ای خود را اعلام کرد. تهدیدات و تحریم ها ادامه یافت و حتی در سال نخست ریاست جمهوری ترامپ به اوج خود رسید؛ اما در چند هفته اخیر با تغییر رویه رهبر کره شمالی شرایط کاملا تغییر کرد و صحبت از دیدار سران دو کشور و آغاز مذاکرات شده است.

3- با مقایسه راهی که ایران و کره شمالی برای حل و فصل بحران هسته ای خود طی کرده اند، اکنون این سوال به ذهن متبادر می شود که آیا این دو کشور قصد دارند از تجربه یکدیگر برای حل و فصل بحران هسته ای خود استفاده کنند؟ به عبارتی آیا کره شمالی قصد دارد از رویکرد مذاکره در سطح بالا، جدی و در جهت حل اختلاف (همچون ایران) استفاده کند و در مقابل ایران آیا قصد دارد همچون کره شمالی از طریق خروج از NPT به اختلافات مربوط به پرونده هسته ای خود پایان دهد؟

4- مقامات ایران بارها عنوان کردند که به دنبال سلاح هسته ای نیستند. خروج از NPT نیز لزوما به معنای پیگیری ساخت سلاح هسته ای نیست. اما باید توجه داشت در روابط بین الملل آنچه مهم است اقدامات یا اهداف یک کشور نیست؛ بلکه برداشتی است که دیگر کشورها از اقدامات، تصمیمات و نیات آن کشور دارند. ایران اکنون که عضو NPT است متهم به تلاش و پیگیری ساخت سلاح هسته ای است، حال اگر از این پیمان خارج شود که دیگر هیچ شک و شبهه ای برای چنین تلاشی باقی نمی گذارد.

5- احتمال خروج ایران از NPT بسیار ضعیف است، هرچند غیرممکن نیست. بیان این موضوع در شرایط کنونی نیز به نظر معقول بود هرچند اشکالی در طرح آن وجود داشت که در یادداشت قبلی به آن اشاره شد. با این حال تجربه کره شمالی نشان می دهد خروج از NPT نمی تواند راه درستی برای حل و فصل بحران هسته ای باشد که اگر بود اکنون کره شمالی به رویکرد مذاکره و گفتگو تغییر رویه نمی داد. هرچند هنوز پیش بینی درباره ثمربخش بودن مذاکرات کره شمالی و آمریکا نیز بسیار زود است.

*پژوهشگر روابط بین الملل

تماشاخانه

اینجا مخوف‌ترین جای ایران است: زیر پا «باتلاق اسید»، بالای سر «ابر سمّی»! (فیلم)

دو دقیقه سینمای ناب از بهرام بیضایی (تماشا کنید)

فیلم های دیگر